Akademik Makale Denemesi - Leonardo Da Vinci ve Dehâsı

                             

LEONARDO DA VINCI’NİN HAYATI VE YAPITLARININ ÜSTÜN ZEKÂLI BİREY ÖZELLİKLERİ KAPSAMINDA İNCELEMESİ 

Neslihan AŞIK

  ÖZET

   Bu çalışmanın amacı; Rönesans Dönemi’nin en büyük dâhilerinden biri olarak kabul edilen İtalyan bilim insanı ve sanatçı Leonardo Da Vinci nin hayatı ve yapıtlarının üstün zekâlı bireylerin zihinsel, sosyal ve kişilik özellikler kapsamında incelenmesidir. Bu yazılamada sanatçının çalışmaları ve sözleri ile çok yönlü zekâsına kanıtlar bulunacaktır.

Anahtar Sözcükler: Leonardo Da Vinci, Üstün zekâ

  1. GİRİŞ

Leonardo da Vinci, çeşitli alanlardaki araştırmaları ve buluşlarıyla tanınan dünyanın gelmiş geçmiş en büyük sanatçılarından biridir. Ünlü sanatkâr resim, bilim, mühendislik, mimarlık, botanik, anatomi ve matematik bilgisiyle döneminden günümüze kadar en çeşitli ilgi alanına sahip ve en üretken dehası olarak görülmüştür ve görülmeye devam etmektedir.

Yetkin (1966) , eserinde onun yetenek ve üstünlüğünden şöyle bahsetmiştir;

“Çoğu zaman tabiî, bazen de tabiatın üstünde olarak, bir Tanrı vergisi halinde, en bulunmaz yeteneklerin insana verildiği olur. Tek bir insanda güzelliğin, inceliğin ve hünerin ölçüsüz denecek derecede bileştiği görülür. O kadar ki bu imtiyazlı adam nereye dönerse dönsün, her yaptığı iş, öyle üstündür ki başka insanları aşar ve açık bir gerçek olarak denilebilir ki bu adam diğer ölümlüler gibi insan sanatının çabasını değil, Tanrıdan aldığı bir yeteneği kullanır. İşte Leonardo da Vinci’nin kişiliğinde insanlar bunları bulmuşlardır.” (s. 3)

Ve kitabında Da Vinci için söylenenler adına şunları eklemiştir

Eşsiz olan vücut güzelliği bir yana, onun her yaptığı işte sınırları olmayan bir incelik vardı; öyle bir ustalık kazanmıştı ki hangi güçlük karşısında kalırsa kalsın hiç zorluk çekmeden bu güçlüğün üstesinden geliyordu. Büyük gücünde büyük bir ustalık vardı. Zekâsı ve atılganlığı daima ihtişamlı, pervasız bir karakter taşıyordu; sağlığında dört bucakta duyulan adı ölümden sonra bir kat daha yayıldı. San Piero da Vinci’nin oğlu gerçekten Tanrılar arasında yeri olan eşine az rastlanır bir adamdı.” (s. 4)

Da Vinci'nin üstün kişiliği, parlak zekâsı ve sanatsal yetenekleri döneminde ve günümüzde her daim merak konusu olmuştur. Da Vinci çalışmalarında tablolarında buluşlarında birçok farklılık yaratmış özellikle de sanatsal açıdan kendine özgü bir resim yeteneği geliştirmiştir.

Leonardo Da Vinci ve Hayatı

Avrupa’daki modern isimlendirme kurallarının yerleşmesinden önce tam ismi, “Vincili Piero’nun oğlu Leonardo” manasına gelen “Leonardo di Ser Piero da Vinci” 15 Nisan 1452 yılında İtalya’nın (Empoli yakınlarındaki) Vinci Kasabası’nda doğdu. Babası varlıklı bir muhasebeci ve Floransa şehrinin noteri olan Ser Piero Da Vinci, annesi ise kaynaklarda köle olarak geçen Catherina idi. Gayrimeşru bir çocuk olan genç Leonardo beş yaşındayken Catherina’dan alındı ve o da bir noter olan büyük babasının yanında büyütüldü. Amcasıyla bu dönemde iyi ilişkiler kuran Leonardo, birlikte yaptıkları doğa incelemeleriyle içindeki “sanat aşkı” nın temellerini attı.

Şekil 1

    (J.GELB, 1999) kitabında Leonardo Da Vinci’nin hayatından bahsederken; “Dönem itibariyle evlilik dışı doğan çocukların Noterler Birliğine alınmaması nedeniyle Leonardo babasının ve büyük babasının yolundan gidemedi. Eğer kaderin bu garip cilvesi olmasaydı bütün çağların en büyük muhasebecisi olabilirdi! Neyse ki, bunun yerine usta heykeltıraş ve ressam Andrea del Verrocchio ( Şekil 1) stüdyosuna çırak olmak üzere gönderildi.” Şeklinde duygularını ifade etmiştir.

Leonardo Da Vinci 1966’da Verrocchio'nun atölyesine kabul edilidi. Burada Botticelli, Perugino, Lorenzo di Credi, Francesco di Simone, Botticini ve Biagio d'Antonio ile birlikte son derece kapsamlı bir sanat eğitimi aldı. Burada Da Vinci’nin gelişimi ve üstün yetenekleri Verrocchio’nun asıl efendisi Lorenzo De’ Medici, II.Magnifico’nun dikkatini çekti. 

Çıraklıkla geçirdiği 6 seneden sonra Leonardo Da Vinci 1472’de Ospedale Santa Maria Nuova’da[1] bulunan eczacılar, doktorlar ve sanatçılar birliği olan “Company of St. Luke’a kabul edildi. Leonardo'nun Floransa'daki ilk dönemlerinin doruğu, San Donato a Scopeto papazlarının siparişiyle yaptığı “The Annuciation” (Besaret[2]) adlı tablodur. (Şekil 2) Ustasının eserine eklediği melek figürüyle büyük beğeni aldı. Görünüşe göre Leonardo’nun başkası tarafından yapılmış bir esere eklediği harikulade bir figürle başlayan sanat hayatı, gelişmeye ve şaşırtmaya devam edecekti.

Şekil 2

(Yetkin, 1966) kitabında bu tablodaki Leonardo Da Vinci başarısını şu şekilde özetlemiştir ; “Bugün hâlâ Floransa da, Uffizi müzesinde görülebilen bu diz çökmüş melek, o tertipli ve soğuk tabloda, yolunu şaşırmış bir ışık demeti gibidir.”  Sözden de anlaşılabiliniceği üzere Leonardo Da Vinci daha ilk işinden farkını ortaya koymuştur.

Kaynaklar Leonardo da Vinci’nin 20 li yaşlarının başındayken kumral lüle saçları ve duruşuyla görenleri hayran bırakan bir edası olduğunu söylemektedir. Hayatına birinci kaynaklardan ulaşabilen en eski Sanat tarihi kurucularından olan (Vasari, 1550) biyografisinde onu “aşırı derecede güzel görünümü, her gamlı ruhu sükunete kavuşturacak ihtişamdaydı” sözleriyle tanıtmaktaydı. Ancak Leonardo Da Vinci 24 yaşlarındayken tutuklandı ve Floransa hükümeti tarafından ters cinsel ilişki suçlamasıyla yargılandı. Her ne kadar dava delil yetersizliğinden düşmüş de olsa Leonardo Da Vinci, hassas kişiliğiyle düşünüldüğünde yapacağı şehir değişikliğinin tohumları bu olayla birlikte atıldı. Leonardo 1482’de Milano’ya taşındı ve burada büyük bir duvara Hz.İsa’nın son akşam yemeği konusunu işlediği başyapıtı ‘Son Akşam Yemeği’ tablosunu oluşturdu.(Şekil 3)

Şekil 3

Leonardo Da vinci bu eserinde İncil’de de geçen “içinizden biri bana ihanet edecek” sözünü söylediği anı resmetmiş ve içinde birçok sır barındırdığı iddia edilmiştir. Bu iddialardan biri de günümüzde oldukça popüler olan (Brown, 2003) kitabında “Son Akşam Yemeği adlı freskte, İsa'nın yanında oturan kişinin Havari Yuhanna değil; Magdalalı Meryem (Maria Magdalena) olabileceği ve Mecdeli Meryem'in İsa'nın eşi olabiliceği” iddiasında bulunmuştur. Bu iddia Hz. İsa’nın sağındaki bayanın kesilip Hz. İsa’nın sol omzuna yatırıldığındaki uyumu gösteren bir görselle inandırıcı kılınmak istenmiştir.


Hiç bir zaman emin olamayacağımız iddialara ve yıllara meydan okuyan bu eser, sanat tarihçisi E. H. Gombrich’in ifadesiyle “insan dehasının en büyük mucizelerinden biri” olarak görülmekteydi. Leonardo Da Vinci Ludovico’nun malikanesini süslemediği veya insanüstü resimler çizmediği sürede botanik anatomi ve matematik ve buluşlarıyla ilgileniyor ve kendini günden güne geliştiriyordu. 1499’da Fransızların Milano’yu ele geçirmesiyle Floransa’ya geri dönen Leonardo, Niccolo Machiavelli[4] ile tanıştı, bu onun için yeni bir resim siparişi almasına neden olacaktı ve bu dönemde iddalara göre takma adı Mona Lisa olan “Madonna Elisabetta” tarihinin en ünlü ve gizemli resmiyle ölümsüzleşecekti.(Şekil 4)

Şekil 4

Kavak bir pano üzerine yapılan Mona Lisa tablosu, kopyalanıp yan yana konulduğunda arka fondaki manzaranın kesintisiz devamlılığıyla bir perspektif harikasıdır. Da Vinci'nin çağdaşı, sanat tarihçisi (Vasari, 1550) "... Tablo üzerinde dört yıl oyalandı ve tabloyu bitirmedi..." demiştir. Dünyanın en popüler tablosu olan Mona Lisa hakkında pek çok inceleme matematiksel ölçümler ve yorumlar yapılmıştır. Yüz ifadesindeki belirsizlik, kompozisyonundaki anıtsallık, atmosferdeki ilginçlikler, tablo hakkındaki çalışmaları devam ettirmektedir.

Mona Lisa portresinin o dönemin kralı tarafından beğenilmediği bilgisi güzümüzde bazı spekülasyonlara sebep olmuştur. Bu tablonun Madonna Elisabetta’nın birebir portresi olmadığı Da Vinci’nin ‘Salaino’ dediği genç çırağını da tabloya yansıttığı iddia edilmiştir.

                                                                                                         Şekil 5  

     

           Bu iddianın en büyük savunucuları Mona Lisa Tablosunun arkasında görünen köprünün İncil’de de geçen “Şeytan Köprüsü” olmasıyla benim küçük şeytanım lakabını taktığı “Salaino”  ile aralarında bağ kurmuş, Leonardo Da Vincinin ateşle oynadığını iddia etmişlerdir. (Vincetti, 2012) Mona Lisa harflerinden çıkabilen Mon Salai ismi de bu tesadüfler arasında hala yerini korumaktadır. Eğer Da Vinci böyle bir şeyi ince ince işleyebildiyse yeteneğinin düşünülemeyecek sırlara ve kapılara açılması olasıdır.

             Çok değer verdiği tablosunu ölene kadar yanından ayırmayacak olan Leonardo Da Vinci, son birkaç yılını dönemin Fransa Kralı I. François’in[4] yanında çalışarak geçirecektir. Yaşamı boyunca birçok patronu ve hayranı olmasına rağmen, Fransa Kralı onun dehasının özgün doğasını anlamaya ve değerini bilmeye yaklaşan belki de tek kişidir. Burada son çalışmalarını sürdüren ve  “Nasıl yaşamam gerektiğini anlamaya başladığımda, nasıl ölmekte olduğumu gördüm.” Sözünü notlarına iliştiren Leonardo Da Vinci 2 Mayıs 1519’da atmış yedi yaşında ölmüştür. Fakat eserleri ve buluşları yüzyıllara örnek olarak ebediyen kalmıştır.

  Leonardo Da Vinci ve Çevresi

      

       Prof. Dr. Ümit Davaslıgil’in de aktardıklarına göre Csikszentmihalyi’nin savunduğu zekâ üzerindeki çevre etkisi Leonardo Da Vinci merceğinden incelendiğinde, ne yazık ki hiçbir zaman meşru bir çocuk olarak görülmemiş olan genç Vinci ailede sadece amcasının duygusal desteğine tutunabilmiştir. Da Vinci’nin en büyük şanslarından biri ise yaşadığı Rönesans Dönemi olmuştur. Dönemde kat kat değerli görülen sanatkar ve bilim adamları Leonardo Da Vincinin üstün yetenekleri ve gelişimine katkıda bulunmakta gecikmeyeceklerdir. Onu ilk keşfeden ve sanatçılar çevresine tanıtan Verrochio’nun asıl efendisi Lorenzo De’ Medici, I. Magnifico olmuştur. Ünü yayılan Leonardo Da Vinci’nin "Son akşam yemeği" tablosunu yaparken sarayda tanıştığı bir çok matematikçi ve sanatkar onun ufkunun gittikçe açılmasına sebep olmuştur ve böylece Leonardo Da Vinci yıllara damgasını vuracak çok yönlü zekasını bir bir kanıtlamıştır.

                                               

               Leonardo Da Vinci’nin Üstün Yetenek ve Özellikleri

        

 a)Çok yönlülük

Kuşkusuz çağının en büyük çok yönlü zekası kabul edilen Leonardo Da Vinci, sadece tablolarıyla değil alanı dışındaki matematik, hidrolik, anatomi, botanik, mimari ve savaş araçları dizaynlarıyla kendini tarihe altın harflerle kazımıştır. 

Notlarında yer verdiği “Bilimle sanat, mantıkla hayal gücü arasında denge geliştir.” Sözü belli ki onun yol haritası olmuş, bu kadar zengin konu yelpazesine sahip resimleri için ise şu yorumu getirmiştir; 

“ Çizdiğim her resim kendi yaşamıma sorduğum bir soruydu.” 

İlgi alanlarının pekçoğunda yetkin olan Leonardo Da Vincinin eserleri incelendiğinde ;

·         Anatomi çalışmalarında dönemin gerçeğe en yakın fetüs çizimi takdire şayandır.(Şekil 6)

Şekil 6

• Bir başka başarılı anatomi eseri; (Şekil 7)

Şekil 7

·         Matematik bilgisini eserlerine ve buluşlarına yansıtabilen nadir insanlardan olan Leonardo Da Vinci’nin Vitruvius Adamı(Şekil 8), Rönesans döneminde yapılmış örnek bir bilim ve sanat eseri olma özelliğini taşıyıp, Leonardo'nun oranlara duyduğu ilgi ve merakın açık bir kanıtıdır. Günümüzde (Atalay, 2004) Matematik ve Mona Lisa adlı kitabında Mona Lisa'da altın üçgenlerin görülebileceğini belirtmiştir. (Şekil 9) Bazı kimseler de fibonacci dizi sayılarının portrenin estetik algısını yarattığı savunmaktadır.( Şekil 10)

                           

Şekil 8

Şekil 9

Şekil 10

·         Amcasıyla gelişen doğa sevgisi ve ilgisini botaniğe yönelten Leonardo Da Vinci not defterindeki çiçek çizimleriyle de ruhunun inceliğini de ortaya koymuştur.(Şekil 11)   

“Doğa hiçbir zaman kendi yasalarına karşı çıkmaz.” (Leonardo Da Vinci)

 Şekil 11         

·         Günümüzdeki birçok buluşa temel sağlayan çizimleriyle Da Vinci, mühendislik dehası olduğunu birbirinden değişik yüzlerce fikirini [4] not defterine çizdiği harika eskizlerle ortaya koymuş  ( Şekil 12) fakat ne yazık ki sağ olduğu süre içerisinde bunları gerçekleştirme fırsatı bulamamıştır. (Şekil 13)

Şekil 12

Şekil 13

b) Duyarlılık ve Hassaslık

Ünlü sanatçı, aşırı duyarlı bir sinir sistemine ve inceliğe sahipti. Tasarladığı savaş aletlerini her milletin hürriyetini savunabilmesi amacıyla yaptığını bile bildirmişti. 24 yaşındaki eşcinsel soruşturmasının ve anne sevgisi eksikliğinin yaratıcılık ve duygusal hayatını olumsuz yönde etkilediğini söylemek mümkün olmakla birlikte Leonardo’nun kendinin de dediği gibi ; “ne kadar hassas olunursa o kadar çok ıstırap çekilir…çok ıstırap.” O adeta bilgiye aşık bir adamdır ve sözlerinden biri de şudur; “İnsanın bilgisi arttıkça sevgisi de çoğalır.”

                                                c) Kararlılık

Leonardo Da Vinci’yi gittiği yoldan hayatı boyunca kimse döndüremedi. O bir sözünde buna değinerek “Engeller zorluklar beni yıldıramaz, Her engel beni daha iyiye doğru kaçınılmaz değişime iter. Gözünü bir yıldıza diken kişi kararını değiştirmez.” Demiştir ve Da Vinci, sanat hayatı boyunca insanlığa faydalı olmak adına birçok şey yapmıştır.

                                                            d)Liderlik Yeteneği

Leonardo hayatı boyunca krallar ve saygın insanlardan pek çok görevler almıştır. Yönettiği pek çok organizasyonda başarı sağlayan Da Vinci, bir diktatör değil dürüstlüğüyle pek sevilen ve sözü dinlenen bir üstat olmayı başarmıştır.

    

                                              e)Yaratıcılık

Bu alanda uzman kişilerin makalelerinin yer aldığı değerli kitapta üstün zekalılar için (Davaslıgil, 2004) ”Yaratıcılık konusunda yaşıtlarına oranla daha akıcı ve esnek düşünebilmekte, en küçük ayrıntıları bile değerlendirmekte, aynı konuda pek çok farklı fikir üretebilmekte ve başkalarının düşünemeyeceği şeyleri düşünebilmektedirler. Böylece yeni mekanik aletler keşfedip inşa edebilmektedirler” demektedir. 

Leonardo Da Vinci’nin tasarım dünyası İtalya ile de sınırlı değildi. Yeteneklerine ve tutkularına uygun düşen bir yaratıcı etkinliğin, nerede ve kim için olacağının onun açısından önemi yoktu. Onun etkinlik alanı tüm dünya, yararlı olmak istediği ise tüm insanlıktı.

Topkapı Sarayı arşivinde bulunan Leonardo’nun II. Beyazıt’a yazdığı bir mektubun çevirisine kitabında yer veren (Adıvar, 1954) olaydan şöyle bahsetmiştir; “Leonardo’ mektubunda çarkları rüzgârla dönen bir değirmenden ve gemilerin suyunu boşaltmaya yarayan bir tulumbadan söz ettikten sonra asıl konuya geçmekte ve Galata ile İstanbul arasında kurulacak köprü üzerine planlarından bahsetmektedir." Ne yazık ki bu ünlü dehanın iş isteği padişahımız tarafından dönem şartları itibariyle kabul edilememiştir.


Leonardo Da Vinci farklı alanlarda özgün olarak ifade edilebilecek yüzlerce yapıt ortaya koymuştur ve sanat anlayışının altını şu çözüyle çizmiştir;

“Ruhun elle birlikte çalışmadığı yerde sanat olmaz.”

SONUÇ

Böylesine çok yönlü bir zekâ örneğinin üzerine yıllar boyunca tartışmalar sürmüştür. Uzmanlar Da Vinci’nin birçok eserini tamamlanmadan bırakmasına çeşitli sosyal ve politik açıklamalar getirmişlerdir. Çok fazla bitirilmemiş eser nedeniyle bazıları onu başarısız olarak dahi damgalamışlardır. Ancak, Profesör Morris Philipson inandırıcı bir şekilde, bunun Kolomb’u Hindistan’ı keşfetmediği için eleştirmek gibi bir şey olduğunu söylemektedir. 

Benvenuto Cellini’ye göre, onun yaşantısına birinci dereceden tanık olan François dünyaya asla Leonardo kadar bilgili bir insan gelmediğini, ve sadece heykel, resim, ve mimaride değil, ayrıca felsefede de onun büyüklüğünü teyit etmiştir. Leonardo Da Vinci’nin uzandığı alanlarda yetkin, gelmiş gelmiş en büyük dahiler arasında bulunduğu görüşü daha uzun tarihler boyunca geçerliliğini koruyacaktır.

KAYNAKÇA

Adıvar, A. A. (1954). Hakikat Peşinde Emeklemeler. içinde İstanbul.

Atalay, B. (2004). Matematik ve Mona Lisa : Leonardo da Vinci'nin Sanatı ve Bilimi. İstanbul: Albatros Kitap.

Brown, D. (2003). Da Vinci Şifresi. İstanbul: Altın Kitapevi.

Davaslıgil, Ü. (2004). Üstün Çocuk. R. Şirin, & A. Kulaksızoğlu içinde, Üstün Yetenekli Çocuklar: Seçilmiş Makaleler Kitabı (s. 211- 218). İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.

J.GELB, M. (1999). Leonardo Da Vinci'nin Yaşamı. Leonardo Da Vinci Gibi Düşünmek (s. 27-32). içinde İstanbul: Beyaz Yayınları.

Vasari, G. (1550). Life of Leonardo Da Vinci. The Lives of the Great Architects, Painters and Sculptors of Italy. içinde Florence, İtaly.

Vincetti, S. (2012). Antik Çağın Gizemleri - Mona Lisa'nın Sırrı. National Geographic Channel.

Yetkin, S. K. (1966). Leonardo Da Vinci'nin Sanatı. İstanbul, Türkiye: Milli Eğitim Basımevi.

---

[1] Yeni Santa Maria Hastanesi

[2] Müjde

[3] Niccolò di Bernado dei Machiavelli (3 Mayıs 1469 – 21 Haziran 1527), tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür

[4] Hareketli Havan Topları, Tırpanlı Savaş Arabaları, Zırhlı Araçlar, Çok Namlulu Tüfek, Yol Sayacı, Baskı Makinesi, Mekanik Testere, Asma Köprü, Kanal Kazma Aracı, Haliç Projesi ve daha niceleri